Waarden en normen

Bepaalde wetenschappelijke literatuur en tal van beleidsdocumenten hechten veel belang aan gedeelde waarden en normen als bron voor solidariteit in diversiteit. Maar op concrete plaatsen waar mensen van diverse afkomst nabij zijn, delen zij niet automatisch dezelfde waarden en normen of leiden gedeelde waarden en normen niet vanzelf tot verregaande vormen van solidariteit.

Op sommige plaatsen merken we zelfs hoe vooropgestelde waarden en normen tot uitsluiting kunnen leiden.

Chiro op maat van Brussel:
In divers samengestelde Chirogroepen kunnen specifieke tradities, waarden en normen tot uitsluiting leiden. Jongeren die geen alcohol drinken, behoren niet vanzelf tot een groep waar samen drinken verbindend werkt.

Andersom, kunnen werknemers op de werkvloer bedrijfswaarden delen en mede op die basis collegialiteit ten aanzien van elkaar ontwikkelen. Dat zien we bijvoorbeeld bij het internationale postbedrijf Spring Global Mail.

Met zijn allen internationale post buiten werken:
Heel wat werknemers uit het magazijn tonen zich loyaal ten aanzien van de waarden en de normen van SGM: kansen geven, initiatief nemen en respectvol met elkaar omgaan. Deze waarden representeren de heersende werksfeer binnen het magazijn.

Die collegialiteit kunnen we zien als een ‘light’ versie van solidariteit. Een ‘light’ versie omdat we maar weinig evidentie vonden om aan te nemen dat die solidariteit verder reikt en dieper gaat dan het samen werken op de werkvloer. Een aantal collega’s carpoolen en enkele jongere werknemers van de avondploeg ondernemen sporadische gezamenlijke vrijetijdsinitiatieven. Maar collegialiteit op de werkvloer leidt niet vanzelfsprekend tot solidariteit in de vorm van materiële herverdeling of culturele erkenning.

Op andere plaatsen en in andere praktijken stellen we vast dat solidariteit in diversiteit ook mogelijk wordt zonder dat er op voorhand een uitgesproken set van gedeelde waarden en normen heerst. Om je in te zetten voor de buurt of samen te spelen op de speelplaats hoef je geen vooraf bepaalde waarden of normen te delen.

De Torekes, een pasmunt voor buurtzorg:
Tijdens hun inzet voor de buurt delen de vrijwilligers publieke ruimtes zoals de Site en het Witte Kaproenenplein. Ze leren er elkaar beter kennen. De verstandhouding neemt toe, vooroordelen krijgen minder kans. Buurtbewoners zien de vrijwilligers aan de slag op de stadsakker of bij het herinrichten van een plein. Onverschilligheid en vooroordelen maken er plaats voor meer verdraagzaamheid en leiden zelfs tot waardering voor eerder gestigmatiseerde groepen.

In het collectief woonproject Leeggoed in Brussel zien we dit ook. Het solidair woonproject verbindt mensen met een diverse achtergrond. Doorheen dagelijkse ontmoetingen, bewonersvergaderingen, renovatiewerken en politieke onderhandelingen ontmoeten ze mensen die ze anders nooit zouden ontmoeten. Personen met diverse achtergronden, levensverhalen, eigenschappen, competenties en vaardigheden worden in dit project betrokken, leren elkaar kennen en dagen elkaar uit.

Een gedeeld gevoel van eigenaarschap in een eigen, gedeelde woonst
Het samenleven en de confrontatie met mensen met een andere levensgeschiedenis verruimt de blik van bewoners. Ze gaan bewuster om met hun eigen positie, met verschillen tussen mensen en met de kansen die ze al dan niet gehad hebben in hun leven. Zo getuigt een bewoner die zelf nooit dakloos geweest is hoe de periode van onzekerheid over een woonst hem nu doet stilstaan bij wat het betekent dakloos te zijn en de dagdagelijkse overlevingsstrijd waarmee dit gepaard gaat. Hij leert eveneens dat niet iedereen even mondig en duidelijk een argument naar voor kan brengen tijdens een bewonersvergadering en gaat actief op zoek naar andere manieren van communicatie.

Een interventieperspectief op waarden en normen

Voor professionals die gedeelde waarden en normen als uitgangspunt nemen voor hun interventies gericht op solidariteit in diversiteit, is de gegeven diversiteit eerder een probleem. Diversiteit bedreigt dan een culturele gemeenschap met gedeelde waarden en normen.

Er zijn echter verschillende manieren waarop waarden en normen bijdragen tot solidariteit. Bijgevolg kunnen ook professionals op verschillende manieren omgaan met waarden en normen. Zij kunnen vertrekken van waarden en normen waarover niet onderhandeld wordt of net het onderhandelen over gedeelde waarden en normen faciliteren.

Op sommige plaatsen en in sommige praktijken zetten professionals in op het assimileren van ‘de anderen’, ‘de nieuwkomers’ aan de mainstream waarden. Bekeken vanuit de feitelijk toenemende diversiteit is dit een erg hoogdrempelig integratiemodel. We zien dan ook dat professionals eerder op zeer concrete en vooraf specifiek bepaalde handelingsrichtlijnen en regels inzetten, dan op een achterliggend gedeeld waardenkader.

Plaatsgebonden zien we hoe solidariteit in diversiteit ook tot stand komt op basis van voortdurende onderhandelingen over de geldende normen en waarden. Soms zorgt net de onderhandelbaarheid van waarden en normen op concrete plekken van diversiteit voor de ontwikkeling van solidariteit. Professionals kunnen als mediator op deze voortdurende onderhandeling inspelen. De professional maakt dan verschillen en mogelijke conflicten die uit de onderhandeling voortkomen bespreekbaar.

Een gedeeld gevoel van eigenaarschap in een eigen, gedeelde woonst
Vormingswerkers trachten openheid te creëren voor diversiteit én gelijkwaardigheid. Ze benadrukken het belang van eenieders eigenheid, inbreng en mening, en dit zorgt ervoor dat mensen niet zomaar afgerekend worden op basis van vooropgestelde normen.

Professionals kunnen ook focussen op andere bronnen van solidariteit, zoals ontmoeting, ruil en strijd, dan op gedeelde waarden en normen. Naast onderlinge afhankelijkheid benadrukken zien we professionals ook ontmoeting stimuleren als een bron voor solidariteit.

Een school voor iedereen:
In vergelijking met die van hun kinderen, blijven de sociale netwerken van ouders vaak beperkt tot gelijken en gelijkgezinden. De school hoopt dat ook ouders met verschillende culturele achtergronden elkaar leren kennen en een band met elkaar aangaan. Met veel vallen en opstaan onderneemt de school daartoe initiatieven gaande van werving voor de ouderraad tot meer informele babbelklasjes voor ouders, klusnamiddagen en koffiemomenten. Zowel volgens leerkrachten als sommige ouders leiden ontmoetingen op basis van zo’n initiatieven  tot positieve ervaringen die aanzetten tot meer onderlinge solidariteit. Maar in de praktijk blijkt dit toch niet zo vanzelfsprekend te zijn. Samen thee drinken en recepten ruilen leidt niet vanzelfsprekend tot vriendschapsbanden.

Ook voor Chiro Vlaanderen zijn ontmoeting tussen kinderen onderling en tussen kinderen en de buurt belangrijke bouwstenen. Chiroleden leren volop omgaan met de diversiteit binnen een groep en in de buurt. Het daagt hen uit om hun eigen plaats in de samenleving te ontdekken. Ook hier spelen de leiders een belangrijke rol in het faciliteren van die ontmoeting.

Chiro op maat van Brussel
Met het BINT-project wil Chirojeugd Vlaanderen Chirogroepen laten nadenken over de wijze waarop zij met diversiteit omgaan, onder andere via ontmoetingen tussen Chiroleiding en BINT-meisjes tijdens vormingsmomenten. Maar vooral binnen de Chirogroepen zelf speelt ontmoeting een belangrijke rol. Zo wijzen een aantal leid(st)ers op het belang van huisbezoeken. Die leiden vaak tot meer begrip en zetten aan om oplossingen te zoeken voor, bijvoorbeeld, onbetaalde rekeningen.